Toespraak door Jan van Zanen bij de dodenherdenking op het Tesselseplein, 4 mei 2023
Geachte aanwezigen,
Beste Duindorpers,
Straks is het 2 minuten stil.
Dat gebeurt niet alleen hier, op het Tesselseplein, maar op tal van plekken in onze stad.
Vanavond om 8 uur zwijgen we in heel Nederland.
Horen we enkel het tikken van het touw tegen de vlaggenmast, misschien het krijsen van een meeuw, of een auto in de verte.
Even, heel even, komt het leven dan bijna tot stilstand.
Letterlijk: ook treinen, trams en bussen stoppen met rijden.
We zijn niet alleen stil, maar we staan even stil.
We staan stil bij alle Nederlandse slachtoffers die gevallen zijn sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Dat is en blijft een bijzonder moment.
Herinner me nog hoe ik als kleine jongen in Edam 4 mei beleefde.
Toen, in de jaren zestig, was de Tweede Wereldoorlog veel korter geleden.
Er waren nog veel ooggetuigen in leven, ook in mijn familie.
Nu, decennia later, is dat niet meer het geval.
De generatie die de jaren 1940-1945 bewust heeft meegemaakt, neemt meer en meer afscheid van ons.
Mensen die volwassenen waren in die tijd, zijn er nog amper.
En ook de jongeren en de kinderen van toen zijn nu al flink op leeftijd.
Gelukkig kunnen sommigen van hen nog uit de eerste hand ervaringen met ons delen.
Zoals Evert de Niet.
Als driejarige kwam hij in Aalten terecht.
Na de oorlog herkende hij zijn ouders aanvankelijk niet meer.
Nu is Evert dé geschiedschrijver van Scheveningen en Duindorp.
Maar het feit dat ‘de oorlog’, zoals die vroeger steevast werd genoemd, steeds verder in het verleden komt te liggen, betekent niet dat die zal verdwijnen uit onze gedachten en uit onze levens.
De herinnering aan die tijd wordt hooguit anders.
‘Leven met oorlog’.
Zo luidt het thema van de herdenkingen van dit jaar.
Op het eerste gezicht lijken die woorden met elkaar in tegenspraak.
Oorlog staat immers voor geweld, onderdrukking en dood.
Maar er zijn, zelfs in de meest verschrikkelijke omstandigheden, gelukkig ook mensen die het overleven.
Zoals de in maart van dit jaar op 97-jarige leeftijd overleden Edith Velmans-van Hessen.
Geboren en opgegroeid in Den Haag.
‘De Anne Frank die overleefde’.
Ook Edith hield een dagboek bij, dat zij na de oorlog bewerkte tot een boek.
Samen met een oudere broer overleefde zij als enige van haar gezin de Holocaust.
Haar latere man Loet Velmans ontsnapte in mei 1940 vanuit de haven van Scheveningen met het schip de ‘Zeemanshoop’.
Zij, die een oorlog overleven, moeten door.
Dat betekent vooral: blik op de toekomst, een nieuw bestaan opbouwen.
Daar weten u en heel veel families uit Duindorp alles van.
Duindorp lag er geheel onbewoonbaar bij, toen de tijdens de oorlogsjaren verdreven bevolking weer terugkeerde.
Pas in 1953 waren de laatste huizen hier weer bewoonbaar.
Een jaar eerder was het oorlogsmonument hier onthuld.
Het verwerken van het oorlogsverleden en het praten erover, kwam vaak pas later.
Soms nooit.
Maar in alle gevallen ging het erom hoe verder te leven met de herinnering aan wat er gebeurd was.
Iets dat niet alleen gold en geldt voor de eerste generatie, maar ook voor hun kinderen en latere nakomelingen.
Ingrijpende en aangrijpende gebeurtenissen werken vaak generaties lang door.
De verhalen over de oorlogsjaren, de gedwongen evacuatie en de razzia’s, het gevoel van onvrijheid en angst, ze zullen ook in menig familie in Duindorp nog aanwezig zijn.
Net als in mijn familie nog steeds wordt gesproken over de familie Van der Heeft uit Den Haag die in de Hongerwinter onderdak vond bij mijn oom en tante in Katwoude en mijn opa in Edam.
Zo leeft de herinnering aan die tijd voort, op heel verschillende manieren.
Het gegeven dat wij hier in vrede en vrijheid kunnen leven is niet vanzelfsprekend.
We hoeven we niet terug te gaan in de tijd om ons dat te realiseren.
Ook vandaag de dag hebben mensen op tal van plekken te lijden onder oorlogsgeweld, zoals in Oekraïne, Soedan of Syrië.
In veel landen kunnen mensen niet zeggen wat ze denken of er niet voor uitkomen van wie ze houden, met gevaar voor eigen leven.
Die situatie herinnert ons er dagelijks aan dat we ons moeten blijven inzetten voor een vreedzaam samenleven met elkaar en dat we de vrijheid moeten onderhouden.
Niet alleen voor ons en de komende generaties.
Maar ook ter nagedachtenis aan iedereen die de Tweede Wereldoorlog, de oorlog van steeds langer geleden, niet overleefde.
Laat het ‘leven met oorlog’ ook inhouden dat wij hun namen steeds in herinnering zullen houden.
