Toespraak door Jan van Zanen bij de uitreiking van de versierselen die horen bij een Koninklijke onderscheiding aan Koos Havelaar en Jannie Havelaar-van Santen, 3 november 2023
Geachte aanwezigen,
Geacht bestuur,
De stichting Haags Industrieel Erfgoed, kortweg SHIE, bestaat dertig jaar.
Feliciteer bestuur en donateurs van harte met dit jubileum.
En laat die felicitaties gepaard gaan met mijn dank voor de wijze waarop de SHIE zich bekommert om het behoud en documentatie van het industrieel erfgoed in onze stad.
Dat Den Haag ooit een belangrijk centrum van industrie was, daar werd ik ruim een maand geleden bij verrassing aan herinnerd.
Het Platform Kunst en Cultuur in de Rivierenbuurt had me uitgenodigd om zijn nieuwe sociaal historische wandelroute ten doop te houden.
Kreeg bij mijn vertrek een aardig aandenken overhandigd, dat er op het eerste gezicht uitziet als een klomp glas.
Maar achter die bijzondere presse-papier gaat de geschiedenis schuil van de roemruchte IJzerpletterij Enthoven die tot begin twintigste eeuw in de Rivierenbuurt gevestigd was.
De klomp glas is het residu van het smelten van ijzererts, zo wist SHIE de mensen in de Rivierenbuurt te melden.
Geschiedenis voor het oprapen, dan wel opgraven…
De voorganger van de firma Enthoven, Maritz, nam in 1824, dus bijna tweehonderd jaar geleden, de eerste stoommachine van Den Haag in gebruik.
Deze informatie is overigens afkomstig van de site van SHIE…
Die stoommachine markeerde het begin van de Haagse ‘ijzeren eeuw’ en min of meer de geboorte van Den Haag als industriestad.
Inmiddels al weer lang verleden tijd.
Maar als er twee mensen zijn die zich met hart en ziel wijden aan het levend houden van de herinnering aan de Haagse industrie van weleer, dan zijn het Koos en Jannie Havelaar.
Geachte heer en mevrouw Havelaar,
Beste Koos en Jannie,
Al decennia lang zetten jullie het Haags Industrieel Erfgoed op de kaart.
Koos, jij behoorde in 1985 tot de eerste leden van de Haagse Werkgroep Industriële Archeologie, opgericht ‘onder auspiciën’ (taalkundig erfgoed) van Geschiedkundige Vereniging Die Haghe.
Jij en je ‘strijdmakkers’ richtten zich op het inventariseren van industrieel erfgoed in Den Haag en omgeving en wisten ook gebouwen te behoeden voor sloop.
Mooi voorbeeld is de tramremise aan de Parallelweg, waar in 1989 het Haags Openbaar Vervoer Museum zijn deuren opende.
Toen de werkgroep om verschillende redenen werd opgeheven liet jij het er niet bij zitten en je richtte in 1993 de SHIE op.
Van begin af aan was Jannie ‘partner in crime’.
Regelmatig ziet men jullie in de studiezaal van het Haags gemeentearchief, speurend naar interessant materiaal.
Al dat onderzoek vond en vindt zijn weerslag in een indrukwekkende lijst van publicaties, onder jullie eigen naam of als coauteur.
Daarbij denk ik aan de vele mooi uitgegeven en rijk geïllustreerde boeken als ook de lange reeks artikelen van jullie hand in Haagvaarder, het ‘clubblad’ van de SHIE.
Daarnaast waren jullie het brein achter tentoonstellingen, excursies, rondleidingen, stadswandelingen, fietsroutes, apps en lezingen, altijd met een borrel na afloop.
Jannie, jij verricht hierbij, naast je onderzoeksactiviteiten, veel werk, zowel voor als achter de schermen.
Denk daarbij aan de financiële administratie van de SHIE, het bijhouden van de Facebookpagina, het versturen van nieuwsbrieven, maar ook het bemensen van stands op bijvoorbeeld Monumentendag of de Dag van de Haagse Geschiedenis.
Koos, jij betekent niet alleen veel voor de geschiedschrijving over industrieel Den Haag, je hebt je ook met succes ingezet voor het bewaren van bedreigd industrieel erfgoed.
Mooi voorbeeld is het behoud van de beide kranen in de Laakhavens, vernoemd naar hun oude eigenaars Fabriton en Verhulst.
Ook de Hemsterhuisbrug draait dankzij jou weer en is daarmee niet meer een obstakel op de Veenkade.
Graag noem ik ook je werk voor het herstel van historische gevelreclames in Den Haag, waarbij jouw achtergrond als kunsthistoricus zich niet verloochent.
En als iemand iets wil weten over de Binckhorst, waar ik lang geleden mijn diensttijd mocht doorbrengen, dan zijn ze bij jou aan het juiste adres: jouw kennis over dit gebied is encyclopedisch.
Koos en Jannie,
Dankzij jullie noeste arbeid, naast en na jullie betaalde banen, is een belangrijk aspect van de historie van onze stad en haar buurgemeenten gedocumenteerd, met liefde en nauwgezetheid.
Eveneens is er mede dankzij jullie activiteiten meer oog en waardering gekomen voor industrieel erfgoed en wordt er meer van bewaard.
Dat verdient alle lof.
Het is mij dan ook een eer en genoegen jullie te mogen meedelen dat Zijne Majesteit de Koning heeft besloten jou, Koos Havelaar en jou Jannie Havelaar – van Santen, Koninklijk te onderscheiden.
Van harte gelukgewenst.
