Toespraak door Jan van Zanen bij het uitreiken van een Koninklijke onderscheiding aan Joop van Gerven, 9 mei 2025

 

Geachte aanwezigen,

Hooggeleerde Van Gerven,

 

Mede namens jouw burgemeester Nadine Stemerdink zou ik een paar dingen willen zeggen.

Twintig jaar geleden aanvaardde u het ambt van hoogleraar op het gebied van de klinische neuropsychofarmacologie.

De toepasselijke titel van uw oratie luidde: Het Benevelde Brein.

U liet uw rede beginnen met het verhaal van chemicus Albert Hofmann, werkzaam bij Sandoz in Basel, die in april 1943 de eerste trip van zijn leven maakte.

Per ongeluk raakte hij een stof aan die hij enkele jaren ervoor had gesynthetiseerd, voelde zich daardoor niet lekker en stapte daarom maar op de fiets om naar huis te gaan.

Thuisgekomen ging hij liggen en verzonk in een niet-onplezierige benevelde conditie.

Wat volgde was een ononderbroken stroom fantastische figuren, buitengewone vormen met een intens, kaleidoscopisch spel van kleuren.

Zo beschreef Hofman zijn ontdekking van LSD, in het boek met de mooie titel ‘LSD, mein Sorgenkind’.

Professor Van Gerven,

Nu ben ik natuurlijk benieuwd of u wellicht ook zulke ervaringen heeft opgedaan tijdens uw werkzaamheden in de afgelopen decennia.

Vandaag neemt u afscheid van de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek, waarvan u in 2013 vicevoorzitter werd en in 2016 voltijds voorzitter.

In deze hoedanigheid maakte u zich, onder andere, sterk voor de bescherming van proefpersonen die deelnemen aan medisch-wetenschappelijk onderzoek.

Uw detachering bij deze centrale medisch-ethische toetsingscommissie van Nederland kent een voorgeschiedenis die teruggaat tot medio jaren negentig van de vorige eeuw.

In 1994 werd u aangesteld als neuroloog/senior stafmedewerker bij de Stichting voor Human Drug Research (CHDR).

Sterker nog, u was een van de medeoprichters van het CHDR, dat indertijd ongeveer 25 medewerkers telde.

Daar heeft u het onderzoek naar de effecten van medicatie op het centraal zenuwstelsel tot grote bloei gebracht.

U begeleidde het onderzoek op dit thema, met meer dan 200 publicaties tot gevolg, als ook 20 academische promoties waarbij u optrad als promotor of copromotor.

Mede dankzij uw niet aflatende inzet kon het CHDR zich ontwikkelen tot een internationaal en toonaangevend onderzoeksinstituut met 300 medewerkers.

Na uw benoeming tot hoogleraar bleef u zich bezighouden met het onderzoek naar geneesmiddelen voor aandoeningen van het centrale zenuwstelsel.

U ontwikkelde onderwijs op deze gebieden en verzorgde dat voor studenten en assistenten in opleiding tot neuroloog, psychiater of apotheker.

Patiënten hadden en hebben baat bij de dankzij u verbeterde prognose én klinisch wetenschappelijk onderzoek.

Dat onderzoek is bitterhard nodig: bij een derde van de mensen met een depressie slaan de medicijnen niet voldoende aan, of ze ervaren zulke heftige bijwerkingen dat ze voortijdig ermee stoppen.

Er is dringende behoefte aan effectievere medicijnen voor vrijwel alle psychiatrische aandoeningen, zo stelde u in een interview van alweer zo’n acht jaar geleden.

Samen met collega’s bent u pleitbezorger van de inzet van psychedelica, ofwel partydrugs zoals MDMA, LSD, en Ketamine ten bate van de therapie.

In dat artikel toonde u, die nog met de roemruchte professor Bastiaans heeft samengewerkt, zich optimistisch over deze ontwikkelingen.

Maar u zei tegelijkertijd: “We moeten alleen niet vergeten kritisch te kijken naar het verleden.

De middelen raakten niet voor niets in diskrediet.”

Collega’s en andere betrokkenen roemen uw eigenschappen als bruggenbouwer tussen onderzoekers en registratieautoriteiten.

U weet verbindingen te leggen tussen uiteenlopende groepen die betrokken zijn in de wereld van de ontwikkeling van geneesmiddelen.

Naast dit alles bekleedde of bekleedt u vrijwillig verschillende functies, bijvoorbeeld als voorzitter van de Wetenschappelijke Adviesraad Nationaal Epilepsie Fonds.

Maar u bent ook lid van de Wetenschappelijke Raad van Advies van het Leiden Institute for Brain and Cognition, lid van de commissie Goed Gebruik Geneesmiddelen en lid van de adviesraad voor Wetenschap en Innovatie van de Hersenstichting.

Van heel recente datum is uw betrokkenheid bij het onderzoek naar post-COVID.

Kortom, de lijst van uw verdiensten voor de medische wetenschap is indrukwekkend.

Het is mij dan ook  een plezier en een voorrecht u de versierselen te overhandigen die horen bij een Koninklijke onderscheiding.

Van harte gelukgewenst.